Πορνογραφία ανηλίκων - Ερμηνεία της απόφασης του Μικτού Ορκωτού Εφετείου Αθηνών

Ηλεκτρονικό έγκλημα - ITLawyers - νομολογία Μικτού Ορκωτού Εφετείου Αθηνών, αθώωση κατηγορουμένου (Δικηγόρος Βασίλειος Τσιότσικας / Συνήγορος υπεράσπισης)

Ερμηνεία της υπ' αριθμ. .../2024 απόφασης του Μικτού Ορκωτού Εφετέιου Αθηνών

Γιατί είναι σημαντική η πρόσφατη απόφαση του Μικτού Ορκωτού Δικαστηρίου Αθηνών επί κατηγορίας προμήθειας, κατοχής και διαμοιρασμού υλικού παιδικής πορνογραφίας μέσω πληροφοριακών συστημάτων, με τη χρήση ανηλίκων κάτω των 12 ετών κατ‘ εξακολούθηση.

Η απόφαση του Μικτού Ορκωτού Εφετείου Αθηνών (αριθ. …/2024) κήρυξε τον κατηγορούμενο αθώο, κατά πλειοψηφία (5-2), για τις κατηγορίες της προμήθειας, κατοχής και διαμοιρασμού υλικού παιδικής πορνογραφίας μέσω πληροφοριακών συστημάτων, με τη χρήση ανηλίκων κάτω των 12 ετών.

Οι λόγοι που οδήγησαν στην απόφαση αυτή μπορούν να αναλυθούν ως εξής:

Λόγοι της Πλειοψηφίας για την Αθώωση

• Έλλειψη Δόλου (Υποκειμενική Υπόσταση):

• Το Δικαστήριο έκρινε ότι δεν αποδείχθηκε ότι ο κατηγορούμενος είχε πρόθεση να ικανοποιήσει την γενετήσια ορμή μέσω της κατοχής και διαμοιρασμού του υλικού. Αντιθέτως, ο κατηγορούμενος ισχυρίστηκε ότι η συλλογή του υλικού έγινε στο πλαίσιο έρευνας για τη συγγραφή λογοτεχνικού έργου με θέμα την σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων, με σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού.

• Η πλειοψηφία δέχθηκε ότι ο μοναδικός σκοπός του κατηγορουμένου ήταν η συγγραφική του δραστηριότητα, η οποία εντάσσεται στο πλαίσιο της συνταγματικά κατοχυρωμένης ελευθερίας της έκφρασης και της τέχνης.

Αποδεικτικό Υλικό και Συγγραφικό Προφίλ:

• Ο κατηγορούμενος είναι διακεκριμένος συγγραφέας παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας, με πολυετή δραστηριότητα, βραβεία και αναγνώριση. Το έργο του επικεντρώνεται σε κοινωνικά ευαίσθητα θέματα, όπως η βία, ο ρατσισμός και η κακοποίηση, με στόχο την ευαισθητοποίηση των νέων.

• Το Δικαστήριο θεώρησε πειστικό τον ισχυρισμό ότι το υλικό αποκτήθηκε για τη συγγραφή ενός βιβλίου που θα εξετάζει την επικινδυνότητα του διαδικτύου για την κακοποίηση ανηλίκων, καθώς αυτό συνάδει με τη θεματολογία των προηγούμενων έργων του.

Τεχνικά Στοιχεία και Συμπεριφορά:

• Η πλειονότητα των αρχείων κατελήφθησαν το τελευταίο τρίμηνο πριν τη σύλληψη, γεγονός που υποστηρίζει τον ισχυρισμό ότι η συλλογή έγινε στο πλαίσιο πρόσφατης έρευνας για το έργο του.

• Ο κατηγορούμενος προσπέλασε μόνο 14 από τα αρχεία, γεγονός που θεωρήθηκε ότι αποκλείει σταθερή ροπή προς την τέλεση του αδικήματος ή παιδοφιλικές τάσεις.

• Δεν εντοπίστηκαν στοιχεία συμμετοχής σε διαδικτυακές συνομιλίες ή κοινωνικά δίκτυα με σχετικό περιεχόμενο, ούτε μηνύματα που να υποδηλώνουν ανταλλαγή τέτοιου υλικού.

Ψυχιατρική Πραγματογνωμοσύνη:

• Η ψυχιατρική εξέταση δεν κατέδειξε ενδείξεις ψυχοπαθολογίας ή παιδοφιλικών τάσεων, ενισχύοντας την άποψη ότι η κατοχή του υλικού δεν συνδεόταν με γενετήσια κίνητρα.

• Η απουσία καταγγελιών εις βάρος του, παρά τη δημοσιότητα της υπόθεσης, υποστήριξε περαιτέρω την αθωότητά του.

Τυχαία και Μαζική Κατοχή:

• Το Δικαστήριο δέχθηκε ότι η αποθήκευση των αρχείων ήταν μαζική και τυχαία, μέσω του προγράμματος eMule, το οποίο επιτρέπει τη λήψη αρχείων χωρίς απαραίτητα ο χρήστης να τα προβάλλει. Αυτό θεωρήθηκε συνεπές με τον ισχυρισμό της έρευνας για συγγραφικούς σκοπούς.

Έλλειψη Θεσμικής Πρόβλεψης για Άδεια:

• Ο κατηγορούμενος υποστήριξε ότι δεν υπήρχε θεσμική δυνατότητα να ζητήσει άδεια για τη χρήση τέτοιου υλικού, κάτι που το Δικαστήριο έκρινε εύλογο στο πλαίσιο της καλλιτεχνικής ελευθερίας.

Σχετική Ευρωπαϊκή Οδηγία

Η υπόθεση συνδέεται με την Οδηγία 2011/93/ΕΕ της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης παιδιών και της παιδικής πορνογραφίας. Βασικά σημεία της Οδηγίας:

Ορισμός Παιδικής Πορνογραφίας (Άρθρο 2):

Περιλαμβάνει κάθε υλικό που απεικονίζει παιδιά σε πραγματικές ή προσομοιωμένες σεξουαλικές πράξεις, ή την απεικόνιση των γεννητικών οργάνων παιδιών με τρόπο που προκαλεί γενετήσια διέγερση.

Ποινικοποίηση (Άρθρο 5):

• Τα κράτη-μέλη υποχρεούνται να ποινικοποιούν την απόκτηση, κατοχή, παραγωγή, διανομή και διαμοιρασμό υλικού παιδικής πορνογραφίας.

• Εξαιρέσεις μπορούν να προβλεφθούν για περιπτώσεις όπου το υλικό χρησιμοποιείται για επιστημονικούς, ερευνητικούς ή καλλιτεχνικούς σκοπούς, υπό την προϋπόθεση ότι δεν παραβιάζεται η προστασία των παιδιών.

Προστασία Ανηλίκων:

• Η Οδηγία δίνει έμφαση στην προστασία των παιδιών από κάθε μορφή εκμετάλλευσης, απαιτώντας αυστηρές ποινές για τα σχετικά αδικήματα.

Εφαρμογή στα Κράτη-Μέλη:

• Τα κράτη-μέλη πρέπει να εναρμονίσουν την εθνική τους νομοθεσία με την Οδηγία, εξασφαλίζοντας ότι οι πράξεις που περιγράφονται ποινικοποιούνται, ανεξαρτήτως του μέσου (π.χ., διαδίκτυο).

Εθνική Νομοθεσία (κατά τον χρόνο τέλεσης)

Η ελληνική νομοθεσία εναρμονίστηκε με την Οδηγία μέσω του άρθρου 348Α του Ποινικού Κώδικα (ΠΚ), όπως τροποποιήθηκε με τον Ν. 3727/2008 και τον Ν. 4620/2019. Βασικά στοιχεία:

Ορισμός και Ποινικοποίηση:

• Το άρθρο 348Α ΠΚ ποινικοποιεί την παραγωγή, διανομή, προμήθεια, κατοχή και διαμοιρασμό υλικού παιδικής πορνογραφίας μέσω πληροφοριακών συστημάτων ή άλλων μέσων.

• Το αδίκημα έχει κακουργηματικό χαρακτήρα όταν το υλικό περιλαμβάνει ανήλικους κάτω των 15 ετών, χωρίς να απαιτείται κίνδυνος διάδοσης.

Ποινές:

• Η κατοχή ή διαμοιρασμός υλικού παιδικής πορνογραφίας τιμωρείται με κάθειρξη τουλάχιστον 5 ετών, ενώ η παραγωγή ή διανομή με αυστηρότερες ποινές.

Υποκειμενική Υπόσταση:

• Απαιτείται δόλος (άμεσος ή ενδεχόμενος), δηλαδή ο δράστης να γνωρίζει το περιεχόμενο του υλικού και να αποδέχεται τις συνέπειες των πράξεών του.

• Ο ισχυρισμός για καλλιτεχνικούς ή ερευνητικούς σκοπούς δεν προβλέπεται ρητά ως λόγος άρσης του αδίκου, αλλά μπορεί να εξεταστεί στο πλαίσιο της έλλειψης δόλου.

Εξακολούθηση:

• Η επαναλαμβανόμενη τέλεση του αδικήματος (π.χ., κατοχή πολλαπλών αρχείων σε βάθος χρόνου) θεωρείται εξακολούθηση, όπως κρίθηκε στην υπόθεση.

Συμπεράσματα

Η αθώωση βασίστηκε στην έλλειψη δόλου για γενετήσια ικανοποίηση, την αξιοπιστία του ισχυρισμού για συγγραφικούς σκοπούς, την απουσία ψυχοπαθολογίας, και την περιορισμένη προσπέλαση του υλικού. Το Δικαστήριο έλαβε υπόψη την καλλιτεχνική ελευθερία και το κοινωνικό έργο του κατηγορουμένου.

Μειοψηφία: Η μειοψηφία επικεντρώθηκε στην αντικειμενική τέλεση του αδικήματος (μακροχρόνια κατοχή και διαμοιρασμός), θεωρώντας ότι ο συγγραφικός σκοπός δεν αναιρεί τον δόλο ή την ποινική ευθύνη, και ότι η συμπεριφορά του κατηγορουμένου ήταν συστηματική και σοβαρή.

Ευρωπαϊκή και Εθνική Νομοθεσία: Η Οδηγία 2011/93/ΕΕ και το άρθρο 348Α ΠΚ απαιτούν αυστηρή ποινικοποίηση, αλλά η πλειοψηφία έκρινε ότι η έλλειψη γενετήσιου κινήτρου και ο καλλιτεχνικός σκοπός αποκλείουν τον δόλο, ενώ η μειοψηφία θεώρησε ότι η γνώση και ο διαμοιρασμός του υλικού αρκούν για την ενοχή.

Η απόφαση αντικατοπτρίζει τη δυσκολία ερμηνείας της υποκειμενικής υπόστασης σε περιπτώσεις όπου ο σκοπός της κατοχής δεν συνδέεται με γενετήσια ικανοποίηση, αλλά με καλλιτεχνική ή ερευνητική δραστηριότητα, θέτοντας ζητήματα για το πώς η νομοθεσία εξισορροπεί την ελευθερία της έκφρασης με την προστασία των ανηλίκων.

Σχόλιο

επί της Απόφασης του Α' Μικτού Ορκωτού Εφετείου Αθηνών (Αριθ. .../2024)

Η απόφαση του Μικτού Ορκωτού Εφετείου Αθηνών με την οποία ο κατηγορούμενος κηρύχθηκε αθώος κατά πλειοψηφία (5-2) για το αδίκημα της παιδικής πορνογραφίας κατά το άρθρο 348Α του Ποινικού Κώδικα (ΠΚ), αποτελεί μια απόφαση σταθμό στη νομολογία της ελληνικής δικαιοσύνης. Η απόφαση αυτή, πέρα από την αθωωτική της έκβαση, φέρει ουσιαστική σημασία για τη δικαστηριακή πρακτική και την υπεράσπιση κατηγορουμένων σε υποθέσεις παιδικής πορνογραφίας, καθώς αναδεικνύει την ανάγκη εξατομικευμένης εξέτασης της υποκειμενικής υπόστασης του αδικήματος και της εναρμόνισης της εφαρμογής του νόμου με τις συνταγματικές αρχές και την ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Σημασία της Απόφασης στην Δικαστηριακή Πρακτική

Η απόφαση εισάγει μια κρίσιμη ερμηνευτική προσέγγιση στο αδίκημα της παιδικής πορνογραφίας, εστιάζοντας στην απουσία δόλου για γενετήσια ικανοποίηση ως καθοριστικό στοιχείο για την απαλλαγή του κατηγορουμένου. Το Δικαστήριο δέχθηκε ότι η κατοχή και ο διαμοιρασμός του υλικού από τον κατηγορούμενο δεν αποσκοπούσαν στην ικανοποίηση γενετήσιων ορμών, αλλά στην έρευνα για τη συγγραφή λογοτεχνικού έργου με κοινωνικό σκοπό, δηλαδή την ευαισθητοποίηση για την σεξουαλική κακοποίηση ανηλίκων. Αυτή η ερμηνεία συνιστά νομολογιακό ορόσημο, καθώς διευρύνει το πεδίο εξέτασης των κινήτρων του δράστη πέρα από την τεκμαρτή γενετήσια πρόθεση (καθώς ο δόλος αναγνωρίζεται ότι ενυπάρχει στην ίδια την πράξη της κατοχής και της αποθηκεύσης.- Η νομολογία του Αρείου Πάγου καθιερώνει ότι ο δόλος στην κατοχή παιδικού πορνογραφικού υλικού απαιτεί γνώση του περιεχομένου και της ηλικίας των απεικονιζομένων, καθώς και θέληση διατήρησης του υλικού, ανεξαρτήτως του σκοπού (διάθεση ή προσωπική χρήση). Αποφάσεις όπως η ΑΠ 1395/2022 και η ΑΠ 1517/2018 υπογραμμίζουν την ευρεία ερμηνεία του δόλου).

Η απόφαση εναρμονίζεται με την Οδηγία 2011/93/ΕΕ, η οποία, ενώ απαιτεί την αυστηρή ποινικοποίηση της παιδικής πορνογραφίας, προβλέπει τη δυνατότητα εξαιρέσεων για ερευνητικούς ή καλλιτεχνικούς σκοπούς, υπό την προϋπόθεση ότι δεν παραβιάζεται η προστασία των ανηλίκων. Η αναγνώριση της καλλιτεχνικής ελευθερίας (άρθρο 14 Συντάγματος) ως παράγοντας που μπορεί να αποκλείει τον δόλο ενισχύει τη συμβατότητα της ελληνικής νομοθεσίας με το ευρωπαϊκό πλαίσιο και υπογραμμίζει την ανάγκη τα δικαστήρια να εξετάζουν εξατομικευμένα το πλαίσιο της συμπεριφοράς του κατηγορουμένου.

Επιπλέον, η απόφαση αναδεικνύει την κρισιμότητα της αξιολόγησης αποδεικτικών στοιχείων, όπως η ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη και η απουσία προηγούμενων καταγγελιών, για την τεκμηρίωση της έλλειψης εγκληματικής πρόθεσης.

Για την υπεράσπιση κατηγορουμένων, η απόφαση παρέχει ένα ισχυρό νομικό έρεισμα για την ανάπτυξη αυτοτελών ισχυρισμών, ιδίως σε περιπτώσεις όπου η κατοχή υλικού συνδέεται με καλλιτεχνικούς, ερευνητικούς ή επαγγελματικούς σκοπούς. Επιπρόσθετα, ενισχύει την ανάγκη τα δικαστήρια να αποφεύγουν την συσταλτική ερμηνεία του άρθρου 348Α ΠΚ, προάγοντας μια πιο διαλεκτική προσέγγιση που λαμβάνει υπόψη το ευρύτερο κοινωνικό και επαγγελματικό προφίλ του κατηγορουμένου.

Επιλογή της Υπερασπιστικής Γραμμής

Οι νομικοί παραστάτες, Βασίλειος Τσιότσικας και Σπυρίδων Μουζακίτης, με εικοσαετή και πλέον εμπειρία στο πεδίο του ηλεκτρονικού εγκλήματος και παραστάσεις σε υποθέσεις προσβολής της γενετήσιας ελευθερίας, επέλεξαν μια υπερασπιστική στρατηγική που συνδύασε την τεχνική ανάλυση των ψηφιακών πειστηρίων με την ανάδειξη του καλλιτεχνικού και κοινωνικού πλαισίου της συμπεριφοράς του κατηγορουμένου. Η επιτυχία της υπερασπιστικής γραμμής βασίστηκε στα εξής στοιχεία:

• Εστίαση στην Έλλειψη Δόλου:

• Οι συνήγοροι προέβαλαν τον ισχυρισμό ότι η κατοχή και ο διαμοιρασμός του υλικού δεν αποσκοπούσαν στη γενετήσια ικανοποίηση, αλλά στην τεκμηρίωση ενός λογοτεχνικού έργου με σκοπό την ευαισθητοποίηση του κοινού και δη των νεαρών εφήβων. Αυτός ο ισχυρισμός υποστηρίχθηκε και από το επαγγελματικό προφίλ του κατηγορουμένου ως διακεκριμένου συγγραφέα παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας, με πολυετή δραστηριότητα και βραβεία, καθώς και από την ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη, η οποία απέκλεισε ενδείξεις ψυχοπαθολογίας ή παιδοφιλικών τάσεων.

• Τεχνική Αποδόμηση των Ψηφιακών Πειστηρίων:

• Οι συνήγοροι αξιοποίησαν την τεχνική ανάλυση του προγράμματος eMule, αλλά και της έκθεσης τεχνικής πραγματογνωμοσύνης της Διεύθυνσης Εγκληματολογικών Ερευνών της ΕΛ.ΑΣ. αναδεικνύοντας ότι η μαζική και τυχαία λήψη αρχείων, καθώς και η περιορισμένη προσπέλαση (μόλις 14 από τα 301 αρχεία), συνάδουν με ερευνητική διαδικασία και όχι με εγκληματική πρόθεση. Η διαπίστωση ότι η πλειονότητα των αρχείων κατελήφθη το τελευταίο τρίμηνο πριν τη σύλληψη ενίσχυσε τον ισχυρισμό ότι η δραστηριότητα συνδεόταν με συγκεκριμένη συγγραφική έρευνα.

• Ενσωμάτωση της Καλλιτεχνικής Ελευθερίας:

• Οι συνήγοροι υπερασπιστικά συνέδεσαν την κατοχή του υλικού με την κατοχυρωμένη συνταγματικά ελευθερία της έκφρασης και της τέχνης (άρθρο 14 Συντάγματος), υποστηρίζοντας ότι ο κατηγορούμενος δεν είχε θεσμική δυνατότητα να ζητήσει άδεια για τη χρήση τέτοιου υλικού. Αυτή η επιχειρηματολογία εναρμονίζεται με την Οδηγία 2011/93/ΕΕ, η οποία προβλέπει εξαιρέσεις για καλλιτεχνικούς σκοπούς, εφόσον δεν παραβιάζεται η προστασία των ανηλίκων.

• Απουσία Εγκληματικού Ιστορικού και Κοινωνική Συνεισφορά:

• Η πλήρης απουσία προηγούμενων καταγγελιών, αλλά και καταγγελιών ακόμη και μετά την λήψη ευρύτατης δημοσιότητας της υπόθεσης, και η κοινωνική συνεισφορά του κατηγορουμένου ως συγγραφέα που προάγει την ευαισθητοποίηση των νέων ενίσχυσαν την αξιοπιστία του ισχυρισμού του. Οι συνήγοροι αξιοποίησαν αυτά τα στοιχεία για να αποκλείσουν την εκδήλωση παιδοφιλικής συμπεριφοράς.

Η επιτυχία της υπερασπιστικής γραμμής οφείλεται στην ικανότητα των συνηγόρων να συνδυάσουν την τεχνική κατανόηση του ηλεκτρονικού εγκλήματος με την ανάδειξη του κοινωνικού και καλλιτεχνικού πλαισίου της συμπεριφοράς του κατηγορουμένου. Η εικοσαετής εμπειρία τους στο πεδίο του ηλεκτρονικού εγκλήματος τούς επέτρεψε να αποκωδικοποιήσουν τα ψηφιακά πειστήρια (π.χ., hash values, GUID, λειτουργία δικτύων P2P κλπ) και να τα εντάξουν σε μια πειστική νομική αφήγηση. Επιπλέον, η εκτεταμένη τους ενασχόληση με υποθέσεις προσβολής της γενετήσιας ελευθερίας, τους κατέστησε ικανούς να προβλέψουν τις ερμηνευτικές προκλήσεις του άρθρου 348Α ΠΚ και να αξιοποιήσουν τη νομολογία και το ευρωπαϊκό δίκαιο για να ενισχύσουν την υπεράσπιση.

Κρισιμότητα της ορθής ερμηνείας της νομοθεσίας.

Η υπαγωγή των πραγματικών περιστατικών που αποδείχθηκαν κατά την ακροαματική διαδικασία στις ορθές διατάξεις και η ερμηνεία αυτών αποτέλεσε τον ακρογωνιαίο λίθο της υπεράσπισης. Οι συνήγοροι αξιοποίησαν το άρθρο 348Α ΠΚ, εστιάζοντας στην απαίτηση του δόλου ως στοιχείου της υποκειμενικής υπόστασης, ενώ παρέπεμψαν στην Οδηγία 2011/93/ΕΕ για να υποστηρίξουν την εξαίρεση λόγω καλλιτεχνικού σκοπού. Η ακριβής ερμηνεία των διατάξεων, σε συνδυασμό με την τεκμηρίωση της συνταγματικής διάστασης της καλλιτεχνικής ελευθερίας, επέτρεψε την πειστική απόδειξη της έλλειψης εγκληματικής πρόθεσης.

Η εμπειρία των νομικών παραστατών διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο, καθώς η βαθιά τους γνώση των τεχνικών πτυχών του ηλεκτρονικού εγκλήματος (π.χ., λειτουργία του eMule, ψηφιακές υπογραφές αρχείων) τούς επέτρεψε να αποδομήσουν την κατηγορία περί συστηματικής εγκληματικής δραστηριότητας. Παράλληλα, η εξοικείωσή τους με τη νομολογία και την ψυχολογία των αδικημάτων προσβολής της γενετήσιας ελευθερίας τούς κατέστησε ικανούς να αναδείξουν το κοινωνικό έργο του κατηγορουμένου, ενισχύοντας την αξιοπιστία του ισχυρισμού του περί συγγραφικής έρευνας.

Συμπέρασμα

Η εν λόγω απόφαση του Μικτού Ορκωτού Εφετείου Αθηνών συνιστά σταθμό για την ελληνική δικαιοσύνη, καθώς υπογραμμίζει τη δυνατότητα των δικαστηρίων να εξετάζουν εξατομικευμένα τις συνθήκες τέλεσης του αδικήματος της παιδικής πορνογραφίας, ιδίως όταν η κατοχή υλικού συνδέεται με καλλιτεχνικούς ή ερευνητικούς σκοπούς. Η επιτυχία της υπερασπιστικής γραμμής οφείλεται στην συνδυαστική αξιοποίηση της νομοθεσίας, της τεχνικής τεκμηρίωσης και της εμπειρίας, ώστε εν τέλει να πεισθεί το Δικαστήριο για την απουσία δόλου.

Η απόφαση αυτή καταδεικνύει την κρισιμότητα της εξειδικευμένης νομικής εκπροσώπησης σε υποθέσεις ηλεκτρονικού εγκλήματος και ενισχύει την εμπιστοσύνη στο δικαιϊκό σύστημα ως προς την εξισορρόπηση της προστασίας των ανηλίκων με τα θεμελιώδη δικαιώματα της ελευθερίας της έκφρασης και της καλλιτεχνικής δημιουργίας.